Yuxu adətən oyaqlığın əksi hesab olunur, lakin yeni tədqiqat göstərib ki, insan yuxuda olarkən belə — nə yuxu, nə düşüncə, nə də təsvir olmadan — şüurlu vəziyyətdə qala bilər. “Məzmun­suz oyaq yuxu” adlanan bu hal Şərq fəlsəfəsində çoxdan tanınır və indi elmi araşdırmanın mövzusuna çevrilib.

32gun.az xəbər verir ki bu barədə The Conversation portalı məlumat yayıb.

İllər boyu bu cür hallar advaita-vedanta və dzogçen məktəblərində təsvir olunub. Hindu fəlsəfəsində bu vəziyyət “suşupti” adlanır — dərin yuxu, lakin “təmiz fərqindəlik” qalır. Tibet ənənəsində isə bu, yuxu yoqası və ya işıq yoqası vasitəsilə əldə edilir: insan yuxuda olduğunu dərk edir, amma düşüncəsiz və “mən” hissi olmadan varlığını anlayır.

Qərb elmi üçün bu, paradoksal hal sayılır — “Heç nə dərk etmədən necə şüurlu olmaq mümkündür?”. Müasir nəzəriyyələrə görə şüur hər zaman bir obyektə yönəlməlidir — düşüncə, hiss və ya xarici stimul olsun.

Tədqiqatçılar bu fenomeni öyrənmək üçün 573 nəfər arasında sorğu keçiriblər. Bəzi iştirakçılar yuxuda olduqlarını bildiklərini, lakin heç nə görmədiklərini və hiss etmədiklərini, sadəcə “mövcudluq hissi” yaşadıqlarını bildiriblər. Daha sonra 18 könüllü ilə dərin müsahibələr aparılıb — onların subyektiv təcrübələrini mikrofenomenoloji analiz vasitəsilə təhlil ediblər.

Respondentlər “obyektsiz şüur” hallarını təsvir ediblər — “boşluqda varlıq hissi”ndən tutmuş “mən” hissinin tam itməsi duyğusuna qədər. Bu vəziyyətlər dərin meditasiya zamanı “eqonun əriyib itməsinə” bənzəyib. Qeyd olunub ki, bəzən bu təcrübələr meditasiya etməyən insanlarda da baş verir — bu da fenomenin spontan təbiətinə işarə edir.

Analiz göstərib ki, aydın yuxu (lucid dream) yaşamağa meyilli insanlar bu təcrübəni daha çox bildiriblər, lakin hər kəsdə belə hallar müşahidə olunmayıb — fenomen nadir və tutmaq çətindir.

Fizioloji baxımdan bu halı öyrənmək üçün alimlər könüllülərə meditasiya, vizuallaşdırma və aydın yuxu texnikaları vasitəsilə yuxuya gedərkən şüuru qorumağı öyrədiblər. EEG (beyin dalğası) qeydləri göstərib ki, bəzi hallarda şüurlu vəziyyət doğrudan da yavaş yuxu fazasında yaranır. Bu isə onu göstərir ki, şüur hiss və düşüncə prosesi olmadan da mövcud ola bilər.

Elm hələ də şüurun dəqiq tərifində ortaq fikrə gəlməyib. Bəzi nəzəriyyələr onu beynin məlumat emalı ilə, digərləri isə qavrama və yaddaşın inteqrasiyası ilə əlaqələndirir. Lakin “məzmun­suz oyaq yuxu” fenomeni şüurun mütləq bir obyektə yönəlməsi fikrini sual altına alır.

Alimlərin fikrincə, bu nəticələr şüurun mahiyyətini və onun xüsusi hallarını — dərin meditasiya, sensor deprivasiya və ya düşüncəsiz “boşluq vəziyyəti” kimi halları daha dərindən anlamağa kömək edə bilər.